| กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 รายวิชาวิทยาศาสตร์พื้นฐาน ภาคเรียนที่1/2554 หน่วยการเรียนรู้ที่ 3 เรื่อง สารละลาย เวลา 49 ชั่วโมง เรื่อง สมบัติของสารละลายกรด -เบส เวลา 5 ชั่วโมง บันทึกแผนการจัดการเรียนรู้โดย นางสาวศิริรัตน์ จำปาเพ็ง ครูอัตราจ้าง ใช้แผนการจัดการเรียนรู้เมื่อ วันที่ ...23-3....เดือน ....กันยายน.....พ.ศ. ....2554............... โรงเรียนศรีบุญเรืองวิทยาคาร อ.ศรีบุญเรือง จ.หนองบัวลำภู สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาจังหวัดหนองบัวลำภูเขต1 |
สาระสำคัญ
สมบัติของสารละลายกรด – เบส
1. สมบัติของสารละลายกรด
2. สมบัติของสารละลายเบส
ผลการเรียนรู้ที่คาดหวัง
สำรวจ ตรวจสอบ อภิปรายและอธิบายสมบัติของสารละลายกรด – เบส
จุดประสงค์การเรียนรู้ปลายทาง
สรุปเกี่ยวกับสมบัติของสารละลายกรด – เบส ได้
จุดประสงค์การเรียนรู้นำทาง
1. บอกสมบัติของความเป็นสารละลายกรด – เบสได้
2. อธิบายลักษณะและทำการทดลองสมบัติของสารละลายกรด – เบส ได้
3. ยกตัวอย่างกรด – เบสที่นำมาใช้ในชีวิตประจำวันได้
เนื้อหาสาระ
สมบัติของสารละลายกรด – เบส
สารที่เป็นกรด
กรดมีสมบัติดังนี้
1. คือมีรสเปรี้ยว
2. เปลี่ยนสีกระดาษลิสมัตจากสีน้ำเงินเป็นสีแดง
3. กรดทำปฏิกิริยากับโลหะเกิดก๊าซไฮโดรเจน และทำให้โลหะผุกร่อน
4. กรดทำปฏิกิริยากับหินปูนเกิดก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์และทำให้หินปูนผุกร่อน
5. กัดกร่อนพลาสติกและสารเคมีอื่น ๆ ในเนื้อพลาสติก
นักเคมีได้มีการกำหนดความเป็นกรด – เบสของสารละลายโดยใช้ค่า pH
เป็นตัวกำหนด กล่าวคือ
ถ้าสารละลายใดมี pH น้อยกว่า 7 จะแสดงความเป็นกรด
ถ้าสารละลายใดมี pH เท่ากับ 7 จะแสดงความเป็นกลาง
ถ้าสารละลายใดมี pH มากกว่า 7 จะแสดงความเป็นเบส
เมื่อใช้แหล่งที่มาของกรดเป็นเกณฑ์ จะแบ่งกรดได้เป็น 2 ประเภท คือ
กรดจากแร่ธาตุ และกรดจากพืช
สารที่เป็นเบส
เบสมีสมบัติทั่วไป คือ
1. มีรสฝาด
2. เปลี่ยนสีกระดาษลิตมัสจากสีแดงเป็นสีน้ำเงิน
3. เมื่อสัมผัสมือจะรู้สึกลื่น และกัดผิวหนัง
4. ทำปฏิกิริยากับอะลูมิเนียมเกิดก๊าซไฮโดรเจน และทำให้อะลูมิเนียมผุกร่อน
5. ทำปฏิกิริยากับน้ำมันหรือไขมันจะได้สบู่
6. ทำปฏิกิริยากับแอมโมเนียมไนเตรตได้ก๊าซแอมโมเนีย
จุดประสงค์การเรียนรู้นำทาง
1. ครูสนทนากับนักเรียนเกี่ยวกับสารที่ใช้ในบ้านบางชนิดมีสมบัติเป็นกรด บางชนิด
มีสมบัติเป็นเบส นักเรียนทราบหรือไม่ว่าสารที่มีสมบัติเป็นกรด หรือเป็นเบส จะมีสมบัติอื่น ๆ อย่างไรอีกบ้าง และจะทดสอบสมบัติของกรดหรือเบสได้อย่างไร
2. นักเรียนแต่ละกลุ่ม ศึกษาใบกิจกรรม เรื่อง กรดมีสมบัติอย่างไร ใบกิจกรรม เรื่อง เบสมีสมบัติอย่างไร แบ่งหน้าที่กันภายในกลุ่ม วางแผน เตรียมอุปกรณ์ ปฏิบัติกิจกรรมตามรายละเอียดในใบกิจกรรม โดยครูคอยให้คำปรึกษาแนะนำ
3. ตัวแทนกลุ่มนำเสนอผลการปฏิบัติกิจกรรม เพื่อ ร่วมอภิปรายกับกลุ่มอื่น ๆ ครูและนักเรียนช่วยกันสรุปเกี่ยวกับสมบัติของสารที่เป็นกรด –เบส
4. นักเรียนศึกษาใบความรู้ เรื่อง สมบัติของกรด ใบความรู้ เรื่องสมบัติของเบส พร้อมช่วยกันตอบคำถาม
5. นักเรียนร่วมกันทำกิจกรรม เรื่อง สมบัติของสารที่ใช้ในบ้านเพื่อบอกความเป็นกรด – เบส
6. นักเรียนร่วมกันสรุปถึงคุณสมบัติของสารละลายกรด – เบส
7. นักเรียนสืบค้นข้อมูลเพิ่มเติมจากแหล่งเรียนรู้ ห้องสมุด อินเตอร์เน็ต จัดทำแผนผังความคิดรวบยอดส่งครูในสัปดาห์ต่อไป
สื่อ/แหล่งเรียนรู้
1. ใบกิจกรรม เรื่อง สมบัติของสารที่ใช้ในบ้านเพื่อบอกความเป็นกรด - เบส
2. ใบกิจกรรม เรื่อง กรดมีสมบัติอย่างไร
3. ใบกิจกรรม เรื่อง เบสมีสมบัติอย่างไร
4. ใบความรู้ เรื่อง สมบัติของกรด
5. ใบความรู้ เรื่อง สมบัติของเบส
6. หนังสืออ่านเพิ่มเติม
7. Internet
8. Power point
การวัดผลประเมินผล
กิจกรรมเสนอแนะ
ครูอาจมอบหมายให้นักเรียนศึกษาค้นคว้าเพิ่มเติมจากอินเตอร์เน็ต แล้วนำเสนอโดยจัดทำ เป็น แผนผังความคิดรวบยอดส่งครู ผู้สอนตรวจสอบให้คะแนน
บันทึกผลหลังการจัดการเรียนรู้
1 ผลการจัดการเรียนรู้
นักเรียนผ่านเกณฑ์การประเมินระดับดี........คน คิดเป็นร้อยละ...........
นักเรียนผ่านเกณฑ์การประเมินระดับปานกลาง.......คน คิดเป็นร้อยละ.................
นักเรียนไม่ผ่านเกณฑ์การประเมินระดับปรับปรุง........คน คิดเป็นร้อยละ.............
2 ผลการประเมินพฤติกรรมระหว่างเรียน
................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. .........................
3 ปัญหาและอุปสรรคระหว่างการจัดกิจกรรมการเรียนการสอน
......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................
4 การปรับปรุงและพัฒนา
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. .............................
ลงชื่อ ............................................ผู้สอน
(นางสาวศิริรัตน์ จำปาเพ็ง)
ครูอัตราจ้าง
ความคิดเห็นของหัวหน้ากลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………………………………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………………
ลงชื่อ ...................................................
(นางทิพวดี อัครฮาด)
หัวหน้ากลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์
ความคิดเห็นของรองผู้อำนวยการฝ่ายวิชาการ
…………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………………………………………………………………………………………………..……………………………………………………………………………………………
ลงชื่อ ......................................................
(นายสุชาติ อาจศัตรู)
รองผู้อำนวยการฝ่ายวิชาการ
ใบกิจกรรม
เรื่อง สมบัติของสารที่ใช้ในบ้านเพื่อบอกความเป็นกรด - เบส
----------------------------------------------------------------------------------------
วัตถุประสงค์ ปฏิบัติกิจกรรม เพื่อให้ผู้เรียนมีความรู้ความสามารถดังนี้
1. จำแนกสารที่ใช้ในบ้านโดยใช้สมบัติความเป็นกรด – เบสได้
2. ทดลองและสรุปสมบัติของสารเมื่อทำปฏิกิริยากับกระดาษลิตมัสได้
กิจกรรมกลุ่ม
1. ใส่สารตัวอย่างที่กำหนดให้ลงในหลอดทดลองขนาดเล็กชนิดละ 10 หลอด
2. นำแท่งแก้วที่สะอาดจุ่มลงในสารละลายโซเดียมไฮโดรเจนคาร์บอเนต(ผงฟู)
แล้วนำมาแตะกับกระดาษลิตมัสสีน้ำเงิน และสีแดงที่วางบนกระดาษสีขาว
สังเกตการเปลี่ยนแปลงและบันทึกผล
3. ล้างแท่งแก้วให้สะอาด ทำการทดลองข้อ 1 – 2 ซ้ำ กับสารชนิดต่าง ๆ ที่กำหนด
4. หยดสารละลายยูนิเวอร์ซัลอินดิเคเตอร์ลงไปในหลอดทดลอง หลอดละ 1 หยด
สังเกตสีของสารละลาย และประมาณค่า pH โดยเปรียบเทียบกับสีของ
ยูนิเวอร์ซัลอินดิเคเตอร์ ในสารละลาย pH ต่าง ๆ บันทึกผล
ตัวอย่างตารางบันทึกผล
คำถามหลังทำกิจกรรม
1. เมื่อนำสารแต่ละชนิดมาทดสอบกับกระดาษลิตมัสได้ผลอย่างไร
2. เมื่อนำสารแต่ละชนิดมาทดสอบกับสารละลายยูนิเวอร์ซัลอินดิเคเตอร์
ได้ผลอย่างไร
3. จากผลการทดลองนักเรียนจะจำแนกสารได้เป็นกี่ประเภท อะไรบ้าง
4. นักเรียนใช้อะไรเป็นเกณฑ์ในการจำแนกสาร
5. จากข้อมูลทั้งหมดนักเรียนจะสรุปผลการทดลองได้ว่าอย่างไร
ใบกิจกรรม
เรื่อง กรดมีสมบัติอย่างไร
-----------------------------------------------------------------------
วัตถุประสงค์ เพื่อให้นักเรียนมีความรู้ ความสามารถดังนี้
1. ทดลองและสรุปสมบัติที่ทดสอบอย่างง่าย ๆ ของกรดได้
2. บอกได้ว่ากรดมีสมบัติกัดกร่อนโลหะ หินปูน และเนื้อเยื่อ
3. บอกได้ว่ากรดทำปฏิกิริยากับโลหะและหินปูนเกิดก๊าซ
กิจกรรมกลุ่ม ตอนที่ 1 กรดมีสมบัติอย่างไร
1. เติมสารละลายกรดอะซิติก(กรดน้ำส้ม) ลงในหลอดทดลองขนาดกลาง 2 หลอด
หลอดละ 5 cm3
2.ใช้แท่งแก้วจุ่มลงในสารละลายกรดแล้วนำมาแตะกับกระดาษลิตมัสสีน้ำเงินและสีแดงที่วางบนกระดาษขาว สังเกตการเปลี่ยนแปลง บันทึกผลการทดลอง
3. เติมสังกะสีตามขนาด 1x 1 cm ลงในสารละลายกรดหลอดที่ 1 สังเกตและบันทึกผล
4. เติมหินปูน 3 – 4 ก้อนเล็ก ๆ ลงในสารละลายกรดหลอดที่ 2 สังเกตการเปลี่ยนแปลง
และบันทึกผล
5. ทำการทดลองซ้ำ จากข้อ 1-4 แต่ใช้สารละลายกรดไฮโดรคลอริก (กรดเกลือ)
กรดซัลฟิวริก(กรดกำมะถัน) แทนกรดอะซิติก ตามลำดับ
ตัวอย่างตารางบันทึกผล
| | | ผลการทดลอง | | |
สาร | ผลการทดสอบ | กระดาษลิตมัส | ทำปฏิกิริยากับ สังกะสี | ทำปฏิกิริยากับ หินปูน |
| | สีน้ำเงิน | สีแดง | | |
กรดอะซิติก | | | | |
กรดไฮโดรคลอริก | | | | |
กรดซัลฟิวริก | | | | |
คำถามหลังทำกิจกรรม
1. สารละลายกรดทั้งสามชนิดมีการเปลี่ยนสีกระดาษลิตมัสอย่างไร
2. เมือ่เติมสังกะสีลงในสารละลายกรด จะมีการเปลี่ยนแปลงหรือไม่อย่างไร
3. เมื่อใส่หินปูนลงในสารละลายกรด จะมีการเปลี่ยนแปลงหรือไม่อย่างไร
4. นักเรียนจะสรุปผลการทดลองนี้ได้ว่าอย่างไร
กิจกรรมกลุ่มตอนที่ 2 ที่มาของกรด
1. นำสารละลายกรดอะซิติก 3 cm3 ใส่ลงในหลอดทดลองขนาดกลาง จากนั้นหยดสารละลายเจนเชียนไวโอเลต 1 หยด สังเกตการเปลี่ยนแปลง และบันทึกผล
2. ทำเหมือนข้อ 1 แต่ใช้สารละลายอื่น ๆ แทนกรดอะซิติก คือ น้ำมะนาว น้ำมะขามมะกรูด กรดซัลฟิวริก กรดเกลือ
ตัวอย่างตารางบันทึกผล
| สารละลาย | ผลการทดลอง |
| 1.กรดอะซิติก | |
| 2. น้ำมะนาว | |
| 3. น้ำมะขาม | |
| 4. น้ำมะกรูด | |
| 5. กรดซัลฟิวริก | |
| 6. กรดเกลือ | |
คำถามหลังทำกิจกรรม
1. จากผลการทดลองกับสารละลายเจนเชียนไวโอเลต จะจำแนกกรดได้เป็นกี่ประเภท อะไรบ้าง
2. แหล่งที่มาของกรดจากผลการทดลองมีแหล่งที่มาจากอะไร
3.
สรุปผลการทดลอง
สรุปผลการทดลอง
ใบกิจกรรม
เรื่อง เบสมีสมบัติอย่างไร
-------------------------------------------------------------------------------------------------
วัตถุประสงค์ เพื่อให้นักเรียนมีความรู้ความสามารถดังนี้
1. ทดลองและสรุปสมบัติของเบสได้
2. บอกผลการทดลองของสารแอมโมเนียมไนเตรต น้ำมันพืช และเศษอะลูมิเนียม เมื่อทำปฏิกิริยากับเบสได้
กิจกรรมกลุ่ม
1. เติมสารละลายโซเดียมไฮดรอกไซด์ลงในหลอดทดลองขนาดกลาง 3 หลอด
หลอดละ 3 cm3
2. ใช้แท่งแก้วจุ่มลงในสารละลายโซเดียมไฮดรอกไซด์ จากนั้นนำมาแตะกับกระดาษ
ลิตมัสสีน้ำเงินและสีแดงที่วางบนกระดาษขาว สังเกตและบันทึกผลการเปลี่ยนแปลง
3. เติมแอมโมเนียมไนเตรต 1 ช้อน เบอร์ 2 ลงในสารละลายหลอดที่ 1 สังเกตบันทึกผล
การเปลี่ยนแปลง (ถ้าผลไม่ชัดเจนให้อุ่นหลอดทดลองให้ร้อน)
4. เติมชิ้นอะลูมิเนียมลงในสารละลายหลอดที่ 2 สังเกตและบันทึกผลการเปลี่ยนแปลง
5. เติมน้ำมันหมูหรือน้ำมันพืช 3 หยด ลงในสารละลายหลอดที่ 3 จากนั้นอุ่นให้ร้อน
ประมาณ 60 องศาเซลเซียส สังเกตและบันทึกผลการเปลี่ยนแปลง จากนั้นนำมาละลายกับน้ำเพื่อศึกษาการละลาย บันทึกผลการทดลอง
6. ทำการทดลองซ้ำตั้งแต่ข้อ 1 – 5 แต่ใช้กับสารละลายโพแทสเซียมไฮดรอกไซด์
(ด่างคลี)สารละลายแคลเซียมไฮดรอกไซด์(น้ำปูนใส) แทนสารละลายโซเดียมไฮดรอกไซด์(โซดาแผดเผาหรือโซดาไฟ) ตามลำดับ
ตัวอย่างตารางบันทึกผล
คำถามหลังทำกิจกรรม
1. กระดาษลิตมัสสีน้ำเงินและสีแดง เมื่อถูกกับสารละลายเบสจะเป็นอย่างไร
2. แอมโมเนียมไนเตรตเมื่อเติมลงในสารละลายเบสจะเกิดอะไรขึ้น
3. โลหะอะลูมิเนียมเมื่อใส่ลงในสารละลายเบสจะเกิดอะไรขึ้น และมีการเปลี่ยนแปลงอย่างไรกับชิ้นของโลหะนั้น
4. น้ำมันหมูหรือน้ำมันพืช เมื่อนำมาใส่ลงในสารละลายเบส จะเกิดสิ่งใดขึ้น และเมื่อนำมาละลายน้ำจะมีการเปลี่ยนแปลงอย่างไร ซึ่งการเปลี่ยนแปลงนั้นเหมือนกับการใช้สารใดมาละลายน้ำ ที่นักเรียนคุ้นเคย
5.
นักเรียนจะสรุปผลการทดลองได้อย่างไร
นักเรียนจะสรุปผลการทดลองได้อย่างไร
ใบความรู้
เรื่อง สมบัติของกรด
---------------------------------------------------------------------------------
สารที่เป็นกรด
กรดมีสมบัติดังนี้
6. คือมีรสเปรี้ยว
7. เปลี่ยนสีกระดาษลิสมัตจากสีน้ำเงินเป็นสีแดง
8. กรดทำปฏิกิริยากับโลหะเกิดก๊าซไฮโดรเจน และทำให้โลหะผุกร่อน
9. กรดทำปฏิกิริยากับหินปูนเกิดก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์และทำให้หินปูนผุกร่อน
10. กัดกร่อนพลาสติกและสารเคมีอื่น ๆ ในเนื้อพลาสติก
นักเคมีได้มีการกำหนดความเป็นกรด – เบสของสารละลายโดยใช้ค่า pH
เป็นตัวกำหนด กล่าวคือ
ถ้าสารละลายใดมี pH น้อยกว่า 7 จะแสดงความเป็นกรด
ถ้าสารละลายใดมี pH เท่ากับ 7 จะแสดงความเป็นกลาง
ถ้าสารละลายใดมี pH มากกว่า 7 จะแสดงความเป็นเบส
เมื่อใช้แหล่งที่มาของกรดเป็นเกณฑ์ จะแบ่งกรดได้เป็น 2 ประเภท คือ
กรดจากแร่ธาตุ และกรดจากพืช
ตาราง เปรียบเทียบสมบัติระหว่างกรดจากแร่ธาตุและกรดจากพืช
| รายการ | กรดจากแร่ธาตุ | กรดจากพืช |
| 1. ลักษณะการทำปฏิกิริยา 2. อันตรายจากการบริโภค 3. ผลการทดสอบด้วยกระดาษลิตมัส 4. ตัวอย่างกรด | รุนแรง มาก เปลี่ยนจากสีม่วงเป็นสีเขียวหรือสีน้ำเงิน กรดซัลฟิวริก (กรดกำมะถัน) กรดไฮโดรคลอริก(กรดเกลือ) | ไม่ค่อยรุนแรง ไม่มาก ไม่เปลี่ยนสี กรดแอซิติก(กรดน้ำส้ม) น้ำมะนาว น้ำมะกรูด น้ำมะขาม |
ใบความรู้
เรื่อง สมบัติของเบส
--------------------------------------------------------------------------------------
สารที่เป็นเบสมีสมบัติทั่วไป คือ
7. มีรสฝาด
8. เปลี่ยนสีกระดาษลิตมัสจากสีแดงเป็นสีน้ำเงิน
9. เมื่อสัมผัสมือจะรู้สึกลื่น และกัดผิวหนัง
10. ทำปฏิกิริยากับอะลูมิเนียมเกิดก๊าซไฮโดรเจน และทำให้อะลูมิเนียมผุกร่อน
11. ทำปฏิกิริยากับน้ำมันหรือไขมันจะได้สบู่
12. ทำปฏิกิริยากับแอมโมเนียมไนเตรตได้ก๊าซแอมโมเนีย
ผลของเบสที่มีต่อร่างกาย
1. กัดเนื้อเยื่อของสิ่งมีชีวิตและโลหะบางชนิด เมื่อร่างกายถูกเบสต้องรีบล้างออกทันที
2. เบสบางชนิดมีสมบัติกัดกร่อนรุนแรง ถ้าบริโภคจะเกิดอันตราย จึงควรหลีกเลี่ยง
3. การบริโภคเบสควรใช้เพียงเล็กน้อย เพราะถ้ามากจะเป็นอันตรายต่อร่างกาย
ถ้าจำเป็นต้องใช้ปรุงแต่งอาหารควรเลือกใช้ชนิดที่ไม่มีฤทธิ์กัดรุนแรง
ตัวอย่างสารที่เป็นเบส เช่น ผงฟู น้ำปูนใส น้ำขี้เถ้า โซเดียมคาร์บอเนต(โซดาซักผ้า) โซเดียมไฮดรอกไซด์(โซดาแผดเผาหรือโซดาไฟ)
ใบความรู้
ความเข้มข้นของสารละลายกรด – เบส และการตรวจสอบ
การตรวจสอบความเป็นกรด – เบส ของสารละลายด้วยกระดาษลิตมัสและการใช้ผลการตรวจสอบเป็นเกณฑ์ในการจัดกลุ่มสาร พบว่ากรดเปลี่ยนสีของกระดาษลิตมัสจากน้ำเงินเป็นแดง ส่วนเบสเปลี่ยนสีของกระดาษลิตมัสจากแดงเป็นน้ำเงิน นอกจากการตรวจสอบสมบัติของกรดและเบสด้วยกระดาษลิตมัสแล้วยังมีสารชนิดใดอีกบ้างที่สามารถนำมาใช้ในการตรวจสอบสมบัติของกรดและเบสได้ เช่น บรอมไทมอลบลู พินอล์ฟทาลีน เมทิลเรจ เมทิลออเรนจ์ และยูนิเวอร์ซัลอินดิเคเตอร์ จึงจัดสารเหล่านี้เป็นอินดิเคเตอร์ สำหรับกรด – เบส ( acid – base indicator ) ผลการตรวจสอบสมบัติของสารหลายชนิดด้วยกระดาษลิตมัสและอินดิเคเตอร์ชนิดต่าง ๆ สามารถบอกได้เพียงว่าสารนั้นเป็นกรดหรือเบสเท่านั้น จึงไม่สามารถระบุได้ว่าสารชนิดเดียวกันที่มีความเข้มข้นต่างกัน เมื่อตรวจสอบสมบัติด้วย อินดิเคเตอร์ชนิดเดียวกัน อาจได้ผลแตกต่างกันด้วย
การระบุความเป็นกรด – เบสของสารละลาย จะใช้ความเข้มข้นของไฮโดรเนียมไอออน
ซึ่งเกิดจากไฮโดนเจนที่แตกตัวออกมาจากการรวมตัวกับน้ำ สารละลายที่เป็นกรดจะมีความเข้มข้นของไฮโดร เนียมไอออนมากกว่าสารละลายที่เป็นเบส แต่ยังมีวิธีการอื่นที่ใช้ระบุความเป็นกรด – เบส ของสารละลาย เช่น ระบุเป็นค่า pH ( potential of hydrogen ion ) ค่านี้มีความสัมพันธ์กับความเข้มข้นของไฮโดรเจนไอออน สารละลายที่มี pH เท่ากับ 7 จะมีสมบัติเป็นกลาง สารละลายที่มี pH ต่ำกว่า 7 จะมีสมบัติเป็นกรด ส่วนสารละลายที่มี pH สูงกว่า 7 จะมีสมบัติเป็นเบส
อินดิเคเตอร์แต่ละชนิดจะเปลี่ยนสีที่ pH แตกต่างกัน ข้อมูลแสดงช่วงการเปลี่ยนสีของ อินดิเคเตอร์บางชนิด แสดงในตาราง
ตาราง แสดงช่วงการเปลี่ยนสีของอินดิเคเตอร์บางชนิด
| อินดิเคเตอร์ | ช่วง pH ของการเปลี่ยนสี | สีที่เปลี่ยน |
| เมทิลออเรนจ์ เมทิลเรด ลิตมัส บรอมไทมอลบลู ฟินอลเรด ฟินอล์ฟทาลีน | 3.2 – 4.4 4.2 – 6.3 5.0 – 8.0 6.0 – 7.6 6.8 – 8.4 8.3 – 10.0 | แดง – เหลือง แดง – เหลือง แดง – น้ำเงิน เหลือง – น้ำเงิน เหลือง – แดง ไม่มีสี – ชมพูเข้ม |
จากตาราง จะพบว่า ช่วงการเปลี่ยนสีและสีที่เปลี่ยนสอดคล้องกับผลการศึกษาจากกิจกรรม เช่น สารละลายฟินอล์ฟทาลีนจะไม่เปลี่ยนสีในกรด แต่เปลี่ยนเป็นสีชมพูเข้มในเบส อินดิเคเตอร์แต่ละชนิดจะเปลี่ยนสีที่ pH ช่วงใดช่วงหนึ่งเท่านั้น และอินดิเคเตอร์แต่ละชนิดจะเปลี่ยนสีที่ pH ต่าง ๆ กัน การใช้อินดิเคเตอร์เพียงชนิดเดียวตรวจสอบความเป็นกรด – เบส ของสารละลายจึงบอกค่าได้เป็นช่วงของ pH เท่านั้น ต่างจากยูนิเวอร์ซัลอินดิเคเตอร์ที่เปลี่ยนสีทุกช่วงค่าของ pH จึงใช้ยูนิเวอร์ซัลอินดิเคเตอร์บอกค่า pH ตั้งแต่ 1 – 14 ยูนิเวอร์ซัลอินดิเคเตอร์เตรียมได้โดยนำอินดิเคเตอร์หลายชนิด เช่น เมทิลเรด เมทิลเยลโคว์ ไทมอลบลู บรอมไทมอลบลู มาผสมกันในอัตราส่วนที่เหมาะสม ยูนิเวอร์ซัลอินดิเคเตอร์ที่เตรียมได้สามารถนำมาใช้ได้ทั้งในรูปของสารละลายและกระดาษยูนิเวอร์ซัลอินดิเคเตอร์
นอกจากการสังเกตการเปลี่ยนสีของอินดิเคเตอร์แล้วยังสามารถใช้เครื่องมือวัด pH ที่เรียกว่า pH meter ตรวจสอบ pH ของสารละลายได้อีกด้วย
ใบงาน
เรื่อง สมบัติบางประการของสารละลายกรด
อุปกรณ์ที่จัดเตรียมไว้ ( สำหรับ 1 กลุ่ม )
1. กรดแอซีติก ( กรดน้ำส้ม )
2. กรดไฮโดรคลอริก ( กรดเกลือ )
3. น้ำยาล้างจาน น้ำยาล้างห้องน้ำ น้ำมะนาวและน้ำกลั่น
4. สารละลายฟินอล์ฟทาลีน
5. แผ่นสังกะสีชิ้นเล็ก ๆ
6. เปลือกไข่และเกล็ดหินปูน
7. หลอดทดลอง
8. กระดาษลิตมัส
คำถามก่อนการทดลอง
1. ใช้กระดาษลิตมัสตรวจสอบสิ่งใด................................................................................
2. เพราะเหตุใดจึงเติมสังกะสีชิ้นเล็ก ๆ ลงไปในสารละลายหลอดที่ 1 และเติมหินปูนก้อนเล็ก ๆ ลงไปในสารละลายหลอดที่ 2................................................................................................
3. นำสารละลายในหลอดทดลองมาทดสอบกับกระดาษลิตมัส ควรใช้นิ้วมือสัมผัสกับสารโดยตรงหรือไม่...................เพราะเหตุใด...........................................................................................
ขั้นตอนการทดลอง
1. ใส่สารละลายกรดกรดแอซีติก ( กรดน้ำส้ม ) ลงในหลอดทดลองขนาดเล็ก 4 หลอด หลอดละ 2 ลูกบาศก์เซนติเมตร
2. ใช้กระดาษลิตมัสสีแดงและสีน้ำเงินตรวจสอบความเป็นกรด – เบส ของสารละลาย ในหลอดที่ 1 บันทึกผล
3. หยดสารละลายฟินอล์ฟทาลีนลงในหลอดทดลองหลอดที่ 2 จำนวน 2 หยด สังเกตสี ของสารละลาย บันทึกผล
4. เติมเปลือกไข่หรือเกล็ดหินปูน 2 – 3 เกล็ด ลงในหลอดทดลองที่ 3 สังเกตและบันทึกผล
5. ใส่ชิ้นสังกะสี ขนาด 1 เซนติเมตร ´ 1 เซนติเมตร ลงในหลอดทดลองหลอดที่ 4 สังเกต การเปลี่ยนแปลงและบันทึกผล
6. ทำการทดสอบซ้ำ ข้อ 1 – 5 แต่เปลี่ยนจากสารละลายกรดแอซีติก ( กรดน้ำส้ม )
เป็นสารละลายกรดกรดไฮโดรคลอริก ( กรดเกลือ ) เจือจาง น้ำยาล้างห้องน้ำ น้ำมะนาว และน้ำกลั่นแทน
การมอบงาน
1. นักเรียนศึกษาใบงาน เรื่อง สมบัติบางประการของสารละลายกรด
2. ปฏิบัติตามขั้นตอนในใบงาน
3. ออกแบบตารางบันทึกผลการทดลอง
4. ช่วยกันวิเคราะห์ตอบคำถามหลังการทดลอง
5. ช่วยกันอภิปรายสรุปผลการทดลอง
คำถามหลังการทดลอง
1. สารละลายกรดทั้ง 3 ชนิด เปลี่ยนสีกระดาษลิตมัสจากสีอะไรเป็นสีอะไร................................กระดาษสีใดไม่เกิดการเปลี่ยนแปลง.....................................................................
2. เมื่อเติมสังกะสีลงในกรดแต่ละชนิดแล้ว กรดชนิดใดที่มีการเปลี่ยนแปลง.................................และมีการเปลี่ยนแปลงอย่างไร.................................................................................
3. เมื่อเติมหินปูนลงในกรดแต่ละชนิด กรดชนิดใดที่มีการเปลี่ยนแปลง........................................และมีการเปลี่ยนแปลงอย่างไร..........................................................................
4. ในระหว่างการทำกิจกรรม ถ้ากรดรดร่างกาย ควรปฏิบัติอย่างไร.................................
...................................................................................................................................................................
เฉลยใบงาน
ชื่องาน สมบัติบางประการของสารละลายกรด
คำถามก่อนการทดลอง
1. ใช้กระดาษลิตมัสตรวจสอบสิ่งใด..........( ความเป็นกรด – เบส ของสารละลาย )..........
2. เพราะเหตุใดจึงเติมสังกะสีชิ้นเล็ก ๆ ลงไปในสารละลายหลอดที่ 1 และเติมหินปูนก้อนเล็ก ๆ ลงไปในสารละลายหลอดที่ 2...........( เพื่อศึกษาสมบัติของกรด )..........................................
3. นำสารละลายในหลอดทดลองมาทดสอบกับกระดาษลิตมัส ควรใช้นิ้วมือสัมผัสกับสารโดยตรงหรือไม่.......( ไม่ควร )........เพราะเหตุใด.........( เพราะสารละลายอาจเป็นอันตรายต่อผิวหนังหรือเนื้อเยื่อของร่างกายได้ )..........................................................................................................
คำถามหลังการทดลอง
1. สารละลายกรดทั้ง 3 ชนิด เปลี่ยนสีกระดาษลิตมัสจากสีอะไรเป็นสีอะไร..........( สีน้ำเงินเป็นสีแดง )..........กระดาษสีใดไม่เกิดการเปลี่ยนแปลง.........( กระดาษลิตมัสสีแดง ).........................
2. เมื่อเติมสังกะสีลงในกรดแต่ละชนิดแล้ว กรดชนิดใดที่มีการเปลี่ยนแปลง....( กรดทั้ง 3 ชนิด เกิดการเปลี่ยนแปลง )...และมีการเปลี่ยนแปลงอย่างไร..( มีฟองก๊าซเกิดขึ้น สังกะสีผุกร่อน )..
3. เมื่อเติมหินปูนลงในกรดแต่ละชนิด กรดชนิดใดที่มีการเปลี่ยนแปล..( กรดทั้ง 3 ชนิดเกิดการเปลี่ยนแปลง )..และมีการเปลี่ยนแปลงอย่างไร..( มีฟองก๊าซเกิดขึ้นหินปูนหลุดเป็นชิ้นเล็ก ๆ )...
4. ในระหว่างการทำกิจกรรม ถ้ากรดรดร่างกาย ควรปฏิบัติอย่างไร.....( ให้รีบล้างออก และแจ้งให้อาจารย์ผู้สอนทราบทันที )................................................................................................
ใบงาน
ชื่องาน สมบัติบางประการของเบส
อุปกรณ์ที่จัดเตรียมไว้
1. โซเดียมไฮดรอกไซด์ ( โซดาไฟ )
2. โพแทสเซียมไฮดรอกไซด์ ( ด่างคลี )
3. แคลเซียมไฮดรอกไซด์ ( น้ำปูนใส )
4. กระดาษลิตมัส
5. แอมโมเนียไนเตรต
6. เศษแมกนีเซียม
7. น้ำมันพืชหรือน้ำมันหมู
8. เศษอะลูมิเนียม
9. หลอดทดลอง
10. ขาตั้ง
11. ช้อนตวง
คำถามก่อนการทดลอง
1. เพราะเหตุใดจึงเติมแอมโมเนียไนเตรต น้ำมันพืชหรือน้ำมันหมู เศษอะลูมิเนียมลงในหลอดทดลอง.........................................................................................................................................
2. ถ้าเบสหกรดมือควรล้างออกทันที เนื่องจาก...................................................................
ขั้นตอนการทดลอง
1. เติมสารละลายโซเดียมไฮดรอกไซด์ ( โซดาไฟ ) เจือจาง ลงในหลอดทดลองขนาดกลาง 5 หลอด หลอดละ 2 ลูกบาศก์เซนติเมตร
2. ใช้กระดาษลิตมัสสีแดงและสีน้ำเงินตรวจสอบความเป็นกรด – เบส ของสารละลายในหลอด ที่ 1 บันทึกผล
3. เติมแอมโมเนียไนเตรตลงในหลอดทดลองหลอดที่ 2 จำนวน 1 ช้อนเบอร์ 2 สังเกต การเปลี่ยนแปลง บันทึกผล
4. เติมเศษแมกนีเซียมลงในหลอดทดลองที่ 3 สังเกตการเปลี่ยนแปลง บันทึกผล
5. เติมเศษอะลูมิเนียมลงในหลอดทดลองที่ 4 สังเกตการเปลี่ยนแปลง บันทึกผล
6. เติมน้ำมันพืชหรือน้ำมันหมู 1 ลูกบาศก์เซนติเมตรลงไปในหลอดทดลองที่ 5 แล้วให้ ความร้อน 3 นาทีใช้ไฟขนาดกลาง เติมน้ำ 2 ลูกบาศก์เซนติเมตรเขย่าแรง ๆ สังเกตการเปลี่ยนแปลง บันทึกผล
7. ทำการทดลองข้อ 1 – 6 ซ้ำ แต่เปลี่ยนจากโซเดียมไฮดรอกไซด์เป็นสารละลายแคลเซียม ไฮดรอกไซด์ ( น้ำปูนใส ) เจือจาง และสารละลายโพแทสเซียมไฮดรอกไซด์ ( ด่างคลี ) เจือจางตามลำดับ
การมอบงาน
1. นักเรียนศึกษาใบงานที่ 13.3 เรื่อง สมบัติบางประการของสารละลายเบส
2. ปฏิบัติตามขั้นตอนในใบงาน
3. ออกแบบตารางบันทึกผลการทดลอง
4. ร่วมกันวิเคราะห์ตอบคำถามหลังการทดลอง
5. ร่วมกันอภิปรายสรุปผลการทดลอง
คำถามหลังการทดลอง
1. เมื่อทดสอบกับกระดาษลิตมัสทั้ง 2 สี กระลิตมัสสีอะไรที่มีการเปลี่ยนสี.................................สารชนิดใดที่ทำให้กระดาษลิตมัสเปลี่ยนสี...........................................และกระดาษลิตมัสเปลี่ยนแปลงอย่างไร..........................................................................................................
2. หลอดทดลองหลอดใดที่มีกลิ่นฉุน.................................................................................
3. หลอดทดลองหลอดใดที่ได้สารละลายขุ่นมีฟองคล้ายสบู่..............................................
4. หลอดที่เติมเศษอะลูมิเนียมลงใบทำปฏิกิริยากับสารละลายเบสจะเกิด............................
...................................................................................................................................................................
เฉลยใบงาน
ชื่องาน สมบัติบางประการของสารละลายเบส
คำถามก่อนการทดลอง
1. เพราะเหตุใดจึงเติมแอมโมเนียมไนเตรต น้ำมันพืชหรือน้ำมันหมู เศษอะลูมิเนียมลงในหลอดทดลอง..........( เพื่อศึกษาสมบัติโดยทั่วไปของเบส )...................................................................
2. ถ้าเบสหกรดมือควรล้างออกทันที เนื่องจาก........( เบสจะกัดเนื้อเยื่อของสิ่งมีชีวิต ).....
คำถามหลังการทดลอง
1. เมื่อทดสอบกับกระดาษลิตมัสทั้ง 2 สี กระดาษลิตมัสสีอะไรที่มีการเปลี่ยนสี.( สีแดง )
.........สารชนิดใดที่ทำให้กระดาษลิตมัสเปลี่ยนสี...................( สารละลายเบส )...............และกระดาษลิตมัสเปลี่ยนแปลงอย่างไร..........( กระดาษลิตมัสสีแดงเปลี่ยนเป็นสีน้ำเงิน )........................................
2. หลอดทดลองหลอดใดที่มีกลิ่นฉุน...( หลอดทดลองที่บรรจุแอมโมเนียมไนเตรตกับเบส )..............................................................................................................ใ.......................................
3. หลอดทดลองหลอดใดที่ได้สารละลายขุ่นมีฟองคล้ายสบู่..........( หลอดที่ 5 ซึ่งบรรจุด้วยน้ำมันหมูหรือน้ำมันพืชกับเบส ).......................................................................................................
4. หลอดที่เติมเศษอะลูมิเนียมลงไปทำปฏิกิริยากับสารละลายเบสจะเกิด..........( ฟองก๊าซขึ้นและเศษอะลูมิเนียมถูกกัดกร่อน )........................................................................................................
ใบงาน
ชื่องาน การตรวจสอบความเป็นกรด – เบส
อุปกรณ์ที่จัดเตรียมไว้ ( สำหรับ 1 กลุ่ม )
1. น้ำส้มสายชู น้ำมะนาว นมสด สารละลายโซเดียมไฮดรอกไซด์ น้ำผงซักฟอก
2. สารละลายอินดิเคเตอร์ ได้แก่ บรอมไทมอลบลู ฟินอรล์ฟทาลีน เมทิลเรด เมทิลออเรนจ์
3. ยูนิเวอร์ซัลอินดิเคเตอร์
คำถามก่อนการทดลอง
1. น้ำส้มสายชู เป็นสารละลายประเภท.......................................................................
2. อินดิเคเตอร์ที่ใช้ในการตรวจสอบความเป็นกรด– เบสครั้งนี้ได้แก่................................
...................................................................................................................................................................
ขั้นตอนการทดลอง
1. ใส่น้ำส้มสายชูลงในหลอดทดลองขนาดเล็ก 5 หลอด หลอดละ 1 ลูกบาศก์เซนติเมตร เติมสารละลายบรอมไทมอลบลู ฟินอล์ฟทาลีน เมทิลเรด เมทิลออเรนจ์ และยูนิเวอร์ซัลอินดิเคเตอร์ ลงในหลอดทดลอง 1 – 5 ตามลำดับ หลอดละ 2 หยด สังเกตและบันทึกผล
2. ทำการทดลองซ้ำเช่นเดียวกับข้อ 1 แต่เปลี่ยนไปใช้น้ำส้มสายชูที่เจือจางให้มีความเข้มข้นลดลงเป็น 1 ใน 10 เท่า และ 1 ใน 100 เท่า
3. ทำการทดสอบเช่นเดียวกับข้อ 1 และ 2 แต่เปลี่ยนน้ำส้มสายชูเป็นสารอื่น ๆ ที่สนใจ เช่น น้ำมะนาว นมสด สารละลายโซเดียมไฮดรอกไซด์ น้ำผงซักฟอก
การมอบงาน
1. ให้นักเรียนเตรียมสาร น้ำส้มสายชู น้ำมะนาว นมสด สารละลายโซเดียมไฮดรอกไซด์ น้ำผงซักฟอก ( มอบหมายก่อนล่วงหน้า )
2. นักเรียนศึกษาใบงานที่ 13.2 เรื่อง การตรวจสอบความเป็นกรดและเบสของสารโดยใช้ อินดิเคเตอร์
3. ปฏิบัติตามขั้นตอนในใบงาน
4. ร่วมกันวิเคราะห์ตอบคำถามหลังการทดลอง
5. ร่วมกันอภิปรายสรุปผลการทดลอง
คำถามหลังการทดลอง
1. เมื่อเติมสารแต่ละชนิดลงในน้ำส้มสายชูได้ผลเป็นอย่างไร.............................................
2. สารแต่ละชนิดที่นำมาตรวจสอบ สามารถระบุได้หรือไม่ว่าน้ำส้มสายชูเป็นกรดหรือเบส............................................................................................................................................................
3. สารละลายชนิดเดียวกันที่มีความเข้มข้นต่างกันให้ผลการทดสอบกับสารแต่ละชนิดเป็นอย่างไร...............................................................................................................................................
3. สารละลายชนิดเดียวกันที่มีความเข้มข้นต่างกันให้ผลการทดสอบกับสารแต่ละชนิดเป็นอย่างไร...............................................................................................................................................
4. สารละลายแต่ละชนิดที่นำมาตรวจสอบมีคุณสมบัติเช่นเดียวกับการตรวจสอบด้วยสารใด..............................................................................................................................................................
เฉลยใบงาน
ชื่องาน การตรวจสอบความเป็นกรด – เบส ของสารโดยใช้อินดิเคเตอร์ต่าง ๆ
คำถามก่อนการทดลอง
1. น้ำส้มสายชู เป็นสารละลายประเภท...........( กรด )................................................
2. อินดิเคเตอร์ที่ใช้ในการตรวจสอบความเป็นกรด– เบสครั้งนี้ได้แก่....( บรอมไทมอลบลู ฟินอล์ฟทาลีน เมทิลเรด เมทิลออเรนจ์ )..............................................................................................
คำถามหลังการทดลอง
1. เมื่อเติมสารแต่ละชนิดลงในน้ำส้มสายชูได้ผลเป็นอย่างไร..........( เปลี่ยนสี )...............
2. สารแต่ละชนิดที่นำมาตรวจสอบ สามารถระบุได้หรือไม่ว่าน้ำส้มสายชูเป็นกรดหรือเบส........( บอกได้ เป็นกรด ).....................................................................................................................
3. สารละลายชนิดเดียวกันที่มีความเข้มข้นต่างกันให้ผลการทดสอบกับสารแต่ละชนิดเป็นอย่างไร.........( ต่างกัน )...................................................................................................................
3. สารละลายชนิดเดียวกันที่มีความเข้มข้นต่างกันให้ผลการทดสอบกับสารแต่ละชนิดเป็นอย่างไร.........( ต่างกัน )...................................................................................................................
4. สารละลายแต่ละชนิดที่นำมาตรวจสอบมีคุณสมบัติเช่นเดียวกับการตรวจสอบด้วยสารใด....... ( กระดาษลิตมัส )........................................................................................................................
แผนภาพ
ตารางแสดงช่วงการเปลี่ยนของอินดิเคเตอร์บางชนิด
| อินดิเคเตอร์ | ช่วง pH ของการเปลี่ยนสาร | สีที่เปลี่ยน |
| เมทิลออเรนจ์ เมทิลเรด ลิตมัส บรอมไทมอลบลู ฟินอลเรด ฟินอล์ฟทาลีน | 3.2 – 4.4 4.2 – 6.3 5.0 – 8.0 6.0 – 7.6 6.8 – 8.4 8.3 – 10.0 | แดง – เหลือง แดง – เหลือง แดง – น้ำเงิน เหลือง – น้ำเงิน เหลือง – แดง ไม่มีสี – ชมพูเข้ม |
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น